Hipoteka przymusowa w celu zabezpieczenia roszczenia o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną, chroniąc to roszczenie w stosunku do dłużników osobistych osoby trzeciej, nie stwarza wierzycielowi dysponującemu takim zabezpieczeniem pozycji uprzywilejowanej względem innych wierzycieli dłużnika, względem których ta sama czynność prawna została uznana za bezskuteczną (wyrok SN z dnia 07.05.2014 r., sygn. akt II CSK 418/14).
Waldemar S. uznał za niezgodne z prawem w rozumieniu art. 4171 § 2 K.c. postanowienie SO w Zielonej Górze z dnia 04.11.2009 r., na podstawie którego oddalono jego zażalenie na postanowienie dotyczące sporządzenia planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji nieruchomości. W związku tym, wystąpił przeciwko Skarbowi Państwa – Prezesowi Sądu Okręgowego w Zielonej Górze z powództwem o zasądzenie 5000 zł.
Zgodnie z dokonanymi ustaleniami Waldemar S. wystąpił ze skargą pauliańską i udzielono mu zabezpieczenia przez wpisanie hipotek przymusowych w księgach wieczystych prowadzonych dla nieruchomość, które jego dłużnik sprzedał osobie trzeciej.
Nieruchomości obciążone hipoteką przymusową zostały sprzedane w postępowaniu egzekucyjnym. SR w Zielonej Górze, po rozpoznaniu zarzutów na plan podziału sum uzyskanych z egzekucji, przyznał Waldemarowi S. dwie kwoty po 587.542,44 zł na poczet ustanowionych hipotek, pozostawiając uzyskane kwoty w depozycie sądowym do czasu prawomocnego zakończenia sprawy w przedmiocie skargi pauliańskiej. SR wskazując na występującą konkurencję należności powoda z należnością Janusza K. (który dysponował już prawomocnym wyrokiem wydanym przeciwko dłużnikowi o ubezskutecznienie względem niego czynności prawnej), zakwalifikował należności obu wierzycieli do kategorii określonej w art. 1025 § 1 pkt. 9 K.p.c. i dokonał ich proporcjonalnego zmniejszenia. Na skutek zażalenia Sąd w Zielonej Górze postanowieniem z dnia 04.11.2009 r. podwyższył obie przypadające Waldemarowi S. kwoty do 597.152,06 zł, a w pozostałym zakresie oddalił zażalenie. Podzielił stanowisko SR, że należności obu wierzycieli pauliańskich podlegają zaspokojeniu zgodnie z art. 1025 § 1 pkt. 9 K.p.c.
SO w Zielonej Górze oddalił powództwo przeciwko Skarbowi Państwa – Prezesowi Sądu Okręgowego w Zielonej Górze. Z kolei SA w Poznaniu, na skutek apelacji powoda, zmienił zaskarżony wyrok i zasądził na rzecz powoda żądaną kwotę. Strona pozwana złożyła skargę kasacyjną. SN uchylił wyrok sądu II instancji.
SN w uzasadnieniu wskazał, że SA w Poznaniu błędnie ocenił skutki prawne ustanowienia hipoteki przymusowej jako zabezpieczenia roszczeń objętych skargą pauliańską. Sąd II instancji uznał bowiem, że w postępowaniu podziałowym Waldemarowi S. przysługiwało więcej praw niż innemu wierzycielowi pauliańskiemu – Januszowi K. Z kolei zabezpieczenie udzielone w sprawie wszczętej skargą pauliańską służy ułatwieniu wykonania orzeczenia uwzględniającego skargę. SN podkreślił, że skutki zabezpieczenia nie mogą wykraczać poza cel określony art. 532 K.c. Zgodnie z powołanym przepisem wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika lub do niego nie weszły.
W związku z powyższym, hipoteka przymusowa ustanowiona jako zabezpieczenie roszczenia ze skargi pauliańskiej, chroniąc to roszczenie względem wierzycieli osobistych osoby trzeciej, nie może być traktowana jako przywilej w stosunku do wierzycieli dłużnika względem których ta sama czynność również została uznana za bezskuteczną.
Katarzyna Matuszczak
aplikant radcowski