PRAWO PRACY: Kierowcom należy się ryczałt niezależnie od warunków noclegu (uchwała SN z dnia 07.10. 2014 r., sygn. akt I PZP 3/14) Niedawno opisaliśmy orzeczenie SN z dnia 12.06.2014 r. (sygn. akt II PZP 1/14), zgodnie z którym zapewnienie kierowcy samochodu ciężarowego noclegu w kabinie tego pojazdu, nie jest zapewnieniem przez pracodawcę bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży poza granicami kraju. W związku z tym, pracodawca jest zobowiązany do zwrotu kosztów noclegu, niezależnie od zapewnionych przez niego warunków w kabinie samochodu.
Sprawa noclegów kierowców ponownie była przedmiotem rozważań SN. Powodowie A.L., W.C. oraz A.W. wnieśli przeciwko spółce F. sp. z o. o. o zapłatę za nocleg. Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo. W uzasadnieniu wskazał, iż powodowie będący kierowcami samochodów ciężarowych w transporcie międzynarodowym odbywali liczne podróże służbowe, podczas których realizowali noclegi w kabinach pojazdów. Kabiny były przystosowane do noclegu, zawierały leżanki i inne sprzęty mające na celu poprawę komfortu noclegu kierowcy (m.in. lodówka, zbiornik z wodą czy też schowki na rzeczy osobiste). W pojazdach znajdowały się również klimatyzacja i ogrzewanie działające niezależnie od pracy silnika. Powodowie tytułem podróży służbowej otrzymywali dietę w wysokości 42 euro za każdy dzień delegacji. Poza przedmiotową dietą, powodowie nie otrzymywali ryczałtów za nocleg.
Sąd Rejonowy uznał, iż roszczenie powodów o zapłatę z tytułu ryczałtów za nocleg jest bezzasadne. Podstawą roszczenia był § 9 rozporządzenia w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży poza granicami kraju. Zgodnie z ust. 2 w/w przepisu, w razie nieprzedłożenia rachunku za nocleg, pracownikowi przysługuje ryczałt w wysokości 25% limitu określonego w załączniku do rozporządzenia, przy czym ryczałt ten nie przysługuje za czas przejazdu. Z kolei na podstawie § 9 ust. 4 rozporządzenia, postanowienia ust. 1 i 2 przywołanego paragrafu nie stosuje się, jeżeli pracodawca lub strona zagraniczna zapewni pracownikowi bezpłatny nocleg. W ocenie Sądu Rejonowego powodowie nie nabyli prawa do ryczałtów, gdyż pracodawca przygotował dla nich nieodpłatne miejsca umożliwiające spędzenie nocy i zapewniające odpoczynek.
Powodowie złożyli apelację do Sądu Okręgowego, który przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne, czy możliwym jest uznanie za bezpłatny nocleg w rozumieniu § 9 ust. 4 w/w rozporządzenia odpoczynku nocnego w kabinie samochodu ciężarowego, jeżeli spełnia on kryteria godziwości? SN w wydanej uchwale z dnia 07.10.2014 r. (sygn. akt I PZP 3/14) poparł swoje wcześniejsze stanowisko, wyrażone w uchwale z dnia 12.06.2014 r. (sygn. akt II PZP 1/14). Uznał, że zapewnienie pracownikowi – kierowcy odpoczynku nocnego w kabinie samochodu ciężarowego nie stanowi zapewnienia przez pracodawcę bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19.12.2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju. W związku z tym, pracownik może domagać się od pracodawcy – przewoźnika zapłaty ryczałtu w razie nieprzedłożenia rachunku, także w sytuacji, gdy pracodawca zapewnił pracownikowi odpowiednie warunki noclegu w kabinie pojazdu. Ponadto obowiązek zapłaty ryczałtu nie jest uzależniony od tego, czy kierowca poniósł jakiekolwiek koszty usług hotelarskich. Pracownik może zatem spać w odpowiednio przystosowanej przez pracodawcę kabinie pojazdu, nie ponieść żadnych kosztów noclegu i jednocześnie domagać się zapłaty ryczałtu.
Takie stanowisko SN nie wydaje się słuszne i może doprowadzić do upadku wielu, mniejszych firm transportowych. Co więcej, pracodawcy mogą próbować przerzucić koszty ryczałtu na kierowców i w efekcie obniżyć im wynagrodzenia. Z kolei wcześniejsze orzecznictwo SN było odmienne. Na uwagę zasługuje wyrok SN z 12.09.2012 r. (sygn. akt II PK 44/12), w którego uzasadnieniu wyrażono pogląd, że nie jest wykluczone uznanie noclegu w kabinie samochodowej za spełniający warunki należytego (przyzwoitego) noclegu. Wskazano wówczas, iż przepisy prawa nie ustanawiają wymagań ani nie precyzują sposobów zapewnienia bezpłatnego noclegu.
SN stwierdził, że dla uwzględnienia powództwa w sprawach o zapłatę ryczałtów za nocleg niezbędne jest wykazanie, dlaczego noclegi spędzone przez powoda w przystosowanej i wyposażonej w homologowane łóżko kabinie samochodu, nie odpowiadały warunkom zapewnienia należytego, „przyzwoitego” noclegu. Z kolei oceniając „przyzwoitość” noclegu należy zwrócić uwagę na konkretne warunki odbywania noclegów. W powołanym orzeczeniu SN wyraził pogląd, że nie jest możliwe abstrakcyjne określenie tego, czy nocleg kierowcy w kabinie samochodu stanowi bezpłatny nocleg zapewniony przez pracodawcę czy też nie. Ocena w tym zakresie zależy od konkretnego stanu faktycznego.
Należy wziąć pod uwagę, czy w zaistniałych okolicznościach nocny odpoczynek w kabinie samochodu zapewnia regenerację sił fizycznych i psychicznych, adekwatnych do wykonywania zawodu kierowcy. Wydaje się, że takie stanowisko SN jest racjonalne, gdyż uwzględnia zarówno interes pracodawców – przewoźników jak i pracowników – kierowców. Z jednej strony umożliwi przewoźnikom uniknięcie dodatkowych kosztów w postaci zapłaty ryczałtów, a z drugiej wyczuli ich na odpowiednie warunki noclegów w kabinach pojazdów. Ponadto należy podkreślić, że w świetle obowiązujących przepisów zawodowi kierowcy, zatrudnieni w transporcie międzynarodowym, są identycznie traktowani jak inni pracownicy, na co dzień wykonujący pracę biurową, którzy jedynie incydentalnie odbywają podróże służbowe.
Wydaje się, że z uwagi na charakter pracy kierowcy zawodowego, powinno się wprowadzić szczególne regulacje dotyczące podróży służbowej czy też ryczałtów odnośnie tej kategorii pracowników. Tymczasem każdy wyjazd kierowcy w transporcie międzynarodowym jest traktowany jako wyjazd służbowy. W związku z tym, kierowca ma uprawnienie m. in. do żądania zwrotu kosztów za usługi hotelarskie czy też zapłaty ryczałtu, gdy pracodawca nie zapewni mu bezpłatnego noclegu. Z kolei z najnowszego orzecznictwa SN wynika, że ryczałt za nocleg należy się kierowcy pomimo, że nie poniósł on żadnych kosztów z tym związanych i spał w kabinie, specjalnie do tego celu przygotowanej przez pracodawcę. Takie rozwiązanie wydaje się zbyt daleko idące. SN winien bowiem uwzględnić charakter pracy kierowcy w transporcie międzynarodowym i stanąć na stanowisku, że przy wypłacie ryczałtu należy badać warunki noclegu zapewnionego przez pracodawcę w kabinie samochodowej oraz fakt poniesienia kosztów przez pracownika na usługi hotelarskie.
Należy tutaj wskazać, iż w sytuacji, gdy ryczałt należy się niezależnie od tego, gdzie i w jakich warunkach rzeczywiście spał kierowca oraz czy poniósł ona jakiekolwiek wydatki z tym związane, nie stanowi on już żadnej rekompensaty za poniesione przez pracownika koszty. Aktualne stanowisko SN spowoduje, że kierowcy masowo zaczną pozywać firmy transportowe, domagając się wypłaty zaległych ryczałtów za noclegi spędzone w kabinach ciężarówek. Może to doprowadzić do upadłości wielu przewoźników. Miejmy nadzieję, że stanowisko SN ulegnie zmianie lub ustawodawca wprowadzi osobne regulacje dotyczące podróży służbowych odbywanych przez zawodowych kierowców w transporcie międzynarodowym.
Katarzyna Matuszczak /-prawnik-/ PRAWO PRACY: Kierowcom należy się ryczałt niezależnie od warunków noclegu (uchwała SN z dnia 07.10. 2014 r., sygn. akt I PZP 3/14)