Do obniżenia na podstawie art. 362 K.c. odszkodowania należnego małoletniemu, który ze względu na wiek nie ponosi odpowiedzialności, można zastosować przez analogię art. 428 K.c. (wyrok SN z dnia 19.03.2014 r., sygn. akt I CSK 295/13).
25.05.2007 r. doszło do wypadku komunikacyjnego. Bezpośrednią przyczyną wypadku było nieprawidłowe zachowanie małoletniej wówczas powódki, która przekraczała jezdnię w miejscu niedozwolonym, bezpośrednio przed nadjeżdżającym motocyklem. Zachowanie kierującego motocyklem Sebastiana G. przyczyniło się do powstania wypadku. Znacznie przekroczył dopuszczalną prędkość (przy ograniczeniu prędkości 50 km /h poruszał się z prędkością 97 km/h) oraz opóźnił decyzję o podjęciu manewru obronnego, co wydłużyło jego czas reakcji. Gdyby motocyklista poruszał się z dopuszczalną prędkością, istniałaby szansa uniknięcia wypadku. Postępowanie karne prowadzone przeciwko niemu zostało umorzone.
W momencie zdarzenia kierowca liczył 27 lat, a powódka 11 lat. W wyniku wypadku powódka doznała licznych obrażeń. Przechodziła długotrwałą oraz bolesną rekonwalescencję i prawdopodobnie nigdy nie uda jej się wrócić do pełnej sprawności fizycznej.
SO w Rzeszowie zasądził na rzecz małoletniej od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej kierowcy 242 000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, zsumowaną rentę z tytułu zwiększonych potrzeb w wysokości 37 390 zł, odszkodowanie w wysokości 18 537,65 zł oraz rentę tytułem zwiększonych potrzeb w wysokości 456 zł. SO nie uwzględnił zarzutu pozwanego przyczynienia się przez powódkę w 40 % do powstania szkody, co winno powodować obniżenie należnych jej kwot. Stwierdził, że powódka ma mniejsze doświadczenie niż 27-letni kierowca, który posiadając prawo jazdy, powinien zachować szczególną ostrożność na drodze i liczyć się z atypowym zachowaniem dziecka. Tym bardziej, że towarzysząca powódce matka również przebiegała przez drogę w niedozwolonym miejscu. SO uznał, że wina kierowcy polegała na nadmiernej szybkości, niezachowaniu należytej ostrożności i opóźnionym podjęciu manewru obronnego. Z kolei uwzględniając wiek powódki i stopień jej rozwoju, nie można przypisać jej winy.
Pozwany złożył apelację. SA częściowo ją uwzględnił i zmienił wyrok sądu I instancji przez obniżenie na rzecz powódki zasądzonych kwot o 20%. Podstawą zmiany było ustalenie SA, że powódka w 20 % przyczyniła się do powstania szkody. SA wskazał, że bezpośrednią przyczyną wypadku było nieprawidłowe zachowanie powódki na drodze. Między jej zachowaniem a szkodą istnieje adekwatny związek przyczynowy. Sąd II instancji podkreślił, że dla uwzględnienia przyczynienia się poszkodowanego małoletniego konieczne jest, aby mógł on mieć chociaż w ograniczonym zakresie świadomość nagannego zachowania lub grożącego mu niebezpieczeństwa. W ocenie SA w przypadku 11-letniej powódki świadomość taka w chwili wypadku istniała i dlatego nieuwzględnienie zarzutu pozwanego na podstawie art. 362 K.c. (przyczynienia się powódki) przez sąd I instancji jest nieprawidłowe. Wskazał, że ustalenie stopnia przyczynienia się należy do uznania sądu, jednakże w sytuacji, gdy przesłanki wskazane w art. 362 K.c. zostały spełnione – sąd winien ten przepis zastosować.
Powódka złożyła skargę kasacyjną. SN wskazał, że zachowanie małoletniego, któremu z powodu wieku winy nie można przypisać, może na podstawie art. 362 K.c. uzasadniać zmniejszenie odszkodowania od osoby odpowiedzialnej za szkodę na podstawie art. 436 K.c. (uchwała SN z dnia 11.01.1960 r, sygn. akt CO4/59). Z kolei zgodnie z poglądem utrwalonym w orzecznictwie samo ustalenie przyczynienia się poszkodowanego nie nakłada na sąd obowiązku zmniejszenia odszkodowania czy też nie przesądza o stopniu zmniejszenia odszkodowania. Ustalenie przyczynienia jest warunkiem wstępnym od którego zależy ewentualne zmniejszenie odszkodowania i warunkiem koniecznym, lecz niewystarczającym. Samo przyczynienie nie przesądza o ograniczeniu obowiązku naprawienia szkody. O tym, czy obowiązek naprawienia szkody należy ograniczyć z uwagi na przyczynienie się, a jeśli tak, to w jakim stopniu, decyduje sąd w ramach sędziowskiego wymiaru odszkodowania, w granicach wyznaczonych art. 362 K.c. Decyzja o obniżeniu odszkodowania jest uprawnieniem sądu. Obowiązkiem sądu jest z kolei rozważenie wszystkich okoliczności stanowiących podstawę takiej decyzji. W związku z tym, stanowisko SA, że stwierdzenie przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody nakłada na sąd obowiązek obniżenia odszkodowania, jest nieprawidłowe.
SN wskazał, że obniżenie odszkodowania na podstawie art. 362 K.c. należnego małoletniemu, który z powodu wieku nie ponosi odpowiedzialności za szkodę można rozważyć stosując przez analogię art. 428 K.c., który odwołuje się przy obniżeniu do zasad współżycia społecznego.
Jednocześnie SN podzielił stanowisko SA, że kierując się doświadczeniem życiowym, ze względu na wiek powódki, można przypisać jej winę. Zgodnie z przepisami o ruchu drogowym dzieci od ukończenia 7 roku życia mogą samodzielnie poruszać się po drogach. W związku z tym, 11-letnie dziecko powinno mieć świadomość i zdolność oceny prawidłowych zasad postępowania na drogach, w tym zasady przekraczania jezdni tylko w miejscach wyznaczonych i niewybiegania przed nadjeżdżające pojazdy. Powódka nie zgłosiła dowodów (np. z opinii biegłego psychologa) celem wykazania, że nie była zdolna do oceny sytuacji drogowej oraz oceny niebezpieczeństwa związanego ze swoim zachowaniem na drodze.
Katarzyna Matuszczak
aplikant radacowski