30.01.2015 r. zapadło bardzo ważne orzeczenia SN. W uchwale w składzie siedmiu sędziów SN orzekł, że niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu (sygn. akt III CZP 34/14).
Uchwala zapadła w odpowiedzi na wniosek Pierwszego Prezesa SN, który zwrócił uwagę nad rozbieżnościami w wykładni przepisów dotyczących możliwości wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego tzw. prokury łącznej niewłaściwej. 27.05.2001 r. SN w składzie 3 sędziów rozstrzygnął podobny problem i stwierdził że dopuszczalne jest udzielenie prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki lub prokurentem (sygn. akt III CZP 6/01).
Dotychczas bardzo powszechną praktyką było udzielanie tzw. prokur łącznej niewłaściwej – tj. umocowanie prokurenta do reprezentowania spółki z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu. Pozwalało to sprawować zarządowi pełną kontrolę nad działaniami prokurenta, którego zakres uprawnień jest bardzo szeroki.
W piśmiennictwie i judykaturze panowały dwa odmienne poglądy w kwestii dopuszczalności prokury łącznej niewłaściwej. Zgodnie z pierwszym stanowiskiem jest dopuszczalne udzielenie prokury z zastrzeżeniem działania prokurenta z członkiem zarządu i możliwy jest wpis tak określonej prokury do rejestru przedsiębiorców. Z kolei zgodnie z drugą koncepcją niedopuszczalne jest udzielenie prokury z takim ograniczeniem i wpisanie jej do rejestru. Głównym argumentem przeciwników prokury niewłaściwej jest art. 1091 K.c. Zgodnie z przywołanym przepisem nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich.
W uchwale z dnia 30.01.2015 r. SN rozstrzygnął wątpliwości i stwierdził, że prokura łączna niewłaściwa nie zostanie wpisana do rejestru przedsiębiorców. Niewątpliwie ujednolici to rozstrzygnięcia sądów, które są rozbieżne. Zgodnie z przeprowadzoną ankietą przez Pierwszego Prezesa SN niektóry sędziowie czy referendarza sądowi SR Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu uznawali prokurę łączną niewłaściwą za dopuszczalną i tak ustanowiona prokura była wpisywana do rejestru przedsiębiorców. Inni z kolei twierdzili, że jest to niedopuszczalne i wnioski w tym zakresie oddalali.
W uzasadnieniu do podjętej uchwały SN wskazał, że przepisy Kodeksu cywilnego przewidują tylko trzy rodzaje prokury: łączną, singularną lub oddziałową. Ustanowienie prokury stanowi jednostronną czynność prawną. W przypadku jednostronnych czynności prawnych nie obowiązuje możliwość dokonywania każdego rodzaju czynności byle nie wykraczały poza granice art. 58 K.c. Istnieje pewien numerus clausus czynności jednostronnych. Można dokonywać tylko te czynności jednostronne, które określa ustawodawca. Z kolei ustawodawca zezwala na ustanowienie tylko trzech rodzajów prokury. Nie ma podstaw do dokonania czynności polegającej na ustanowieniu prokury singularnej i uzależnieniu skuteczności dokonywanych przez prokurenta czynności od oświadczenia woli członka zarządu. Brak też podstaw aby członek zarządu mógł zostać prokurentem. Jego zachowanie jest traktowane jak zachowanie samej spółki. Z kolei prokurenci są pełnomocnikami, czyli osobami umocowanymi do dokonywaniu czynności prawnych w imieniu spółki. Ponadto nie ma racjonalnych powodów, aby udzielać prokury członkowi zarząd, który z mocy ustawy jest uprawniony do prowadzenia spraw spółki i reprezentowania jej.
Udzielenie prokury łącznej niewłaściwej godzi w samą istotę prokury. Prokurent jest specjalnym pełnomocnikiem, który (w przypadku, gdy nie jest to prokura łączna) może samodzielnie reprezentować przedsiębiorcę. Uzależnienie skuteczności składanych przez prokurenta oświadczeń woli od zgody członka zarządu czyni z prokurenta nie samodzielnego pełnomocnika (jak chce ustawodawca), ale podporządkowanego pomocnika zarządcy. Takie ograniczenie jest sprzeczne z istotą prokury, gdyż z jednej strony zarząd daje mu umocowanie, aby mógł podejmować wszystkie czynności związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa spółki (z zastrzeżeniem wyjątków wskazanych w art. 1093 K.c.), a z drugiej zabrania dokonać jakiejkolwiek czynności samodzielnie (bez zgody członka zarządu).
SN uznał więc, że nie jest dopuszczany wpis do rejestru przedsiębiorców w KRS jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać łącznie tylko z członkiem zarządu.
W związku z podjętą przez SN pojawia się kwestia, co z udzielonymi i prawomocnie wpisanymi do KRS prokurami łącznymi niewłaściwymi. Czy sądy rejestrowe, które dokonały wpisu, będą teraz wzywać spółki do aktualizacji niewłaściwej prokury w KRS?
Katarzyna Matuszczak
aplikant radcowski