Uprawniony do zachowku nie może na podstawie skargi pauliańskiej żądać uznania za bezskuteczną względem niego umowy sprzedaży nieruchomości, którą spadkodawca zawarł przed śmiercią ze swoim spadkobiercą testamentowym. Ponadto nie przysługuje mu interes prawny w domaganiu się ustalenia nieważności tej umowy, gdyż może wystąpić z dalej idącym roszczeniem – o zapłatę świadczeń pieniężnych tytułem należnego mu zachowku (wyrok SO we Wrocławiu z dnia 24.02.2015 r., sygn. akt I C 360/14).
Emilia R. jest jedynym dzieckiem R.R. Ojciec nie utrzymywał z nią kontaktów, a alimenty płacił na podstawie wyroku Sądu. Po rozwodzie z jej matką, R.R zawarł ponowny związek małżeński z Elżbietą R.
Nieruchomość położona we W. stanowiła majątek osobisty R.R. Dnia 16.02.2013 r. zawarł ze swoją drugą żoną umowę sprzedaży nieruchomości, w której ustalono cenę w wysokości 750.000 zł. Tego samego dnia i przed tym samym notariuszem R.R. sporządził testament, w którym powołał do spadku jako jedynego spadkobiercę swoją obecną żoną Elżbietę R.
Ojciec małoletniej zmarł, a spadek po nim na podstawie testamentu odziedziczyła Elżbieta R.
Małoletnia Emilia R. wniosła przeciwko Elżbiecie R. pozew o uznanie za bezskuteczną wobec niej umowy sprzedaży nieruchomości położonej we W., zawartej pomiędzy pozwaną a dłużnikiem R.R. w dniu 16.02.2013 r. z pokrzywdzeniem powódki jako przyszłej wierzycielki z tytułu zachowku. W pozwie wskazano, że R.R. wiedział, że skutkiem sprzedaży nieruchomości będzie pomniejszenie wartości spadku i tym samym pomniejszenie przysługującego jego córce zachowku. Umowa sprzedaży miała więc na celu pokrzywdzenie małoletniej.
Powódka na podstawie art. 530 K.c. domagała się uznania za bezskuteczną umowy sprzedaży. Zgodnie z art. 530 K.c. przepisy o skardze pauliańskiej stosuje się także w przypadku, gdy dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli
Następnie powódka rozszerzyła powództwo zgłaszając żądanie ewentualne o stwierdzenie nieważności czynności prawnej polegającej na sprzedaży nieruchomości, gdyż czynność ta miała na celu obejście ustawy (tj. przepisów o darowiźnie). Z ostrożności procesowej powódka wniosła o stwierdzenie, że umowa sprzedaży była pozorna i czynność ta jest dotknięta wadą oświadczenia woli. Powódka wskazał, że ma interes prawny w domaganiu się ustalenia, gdyż powstała wątpliwość co do istnienia umowy sprzedaży, a nie darowizny.
SO oddalił powództwo. Wskazał, że spadkodawca nie jest dłużnikiem swojego spadkobiercy tytułem zachowku. Ewentualnie przyszłym dłużnikiem jest spadkobierca ustawowy, testamentowy lub osoba, która otrzymała darowiznę od spadkodawcy zaliczaną do masy spadkowej. W związku z tym, powódka nie może domagać się ochrony na podstawie skargi pauliańskiej. Ponadto celem skargi pauliańskiej jest zaspokojenie wierzyciela, względem którego czynność prawna została uznana za bezskuteczną, z przedmiotów majątkowych, które wskutek zaskarżonej czynności wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. Z kolei celem powódki jest uzyskania zachowku (czy też wyższego zachowku) po zmarłym R.R.
Ponadto Sąd wskazał, że ewentualne uznanie zaskarżonej umowy za bezskuteczną na podstawie art. 59 K.c. również jest niedopuszczalne. Minął bowiem roczny zawity termin do uznania czynności za bezskuteczną (umowa została zawarta 16.02.2013 r., a pozew został złożony 03.03.2014 r.).
Odnosząc się do ewentualnego żądania powódki o stwierdzenie nieważności kwestionowanej umowy, SO wskazał, że powódka nie posiada interesu prawnego w domaganiu się ustalenia nieważności. Przyjmuje się, że interes prawny istnieje, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego zapewni powodowi ochronę jego interesów i definitywnie zakończy spór czy też prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem nie ma interes prawnego ten, który może domagać się ochrony prawnej w drodze powództwa o zasądzenie świadczeń pieniężnych lub niepieniężnych.
W związku z powyższym, powódka nie posiada interesu prawnego w domaganiu się ustalenia, gdyż przysługuje jej dalej idące roszczenie o zapłatę zachowku po zmarłym R.R. W sprawie o zapłatę Sąd będzie ustalał masę spadkową oraz kwestię, czy zaskarżona umowa sprzedaży jest ważna.
Katarzyna Matuszczak
aplikant radcowski