Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 (dalej „Rozporządzenie”) strony umowy mogą określić jakiego państwa sąd będzie właściwy dla rozstrzygnięcia sporu. Wówczas tak ustanowiona jurysdykcja będzie wyłączna. Pojawia się jednak problem jakie znaczenie ma wybór jurysdykcji w przypadku, gdy zastosowanie znajdzie Konwencja CMR.
Przepisy Konwencji CMR określają bowiem jurysdykcję we wszystkich sporach wynikających z przewozów do których znajdzie zastosowanie. Zgodnie z art. 31 ust. 1 Konwencji CMR we wszystkich sporach, które wynikają z przewozów podlegających niniejszej Konwencji, powód może wnosić sprawę do sądów umawiających się krajów, określonych przez strony w drodze wspólnego porozumienia, a ponadto do sądów kraju, na którego obszarze:
a) pozwany ma stałe miejsce zamieszkania, główną siedzibę lub filię albo agencję, za której pośrednictwem zawarto umowę o przewóz, albo
b) znajduje się miejsce przejęcia towaru do przewozu lub miejsce jego dostawy,
i nie może wnosić sprawy do innych sądów.
Zgodnie z brzmieniem art. 31 Konwencji CMR w drodze porozumienia strony mogą uzgodnić tylko dodatkowy sąd, który nie wynika z treści Konwencji CMR. Nie mogą natomiast wyłączyć jurysdykcji, które są właściwe w myśl art. 31 ust. 1 lit a) lub b) Konwencji CMR. Nawet w przypadku, gdy strony porozumieją się co do sądu właściwego, to każda z nich (niezależnie od tej umowy) może wytoczyć sprawę np. przed sądem miejsca dostawy przesyłki. Co więcej są również stanowiska, że zastrzeżenie w umowie, że określony sąd ma wyłączną jurysdykcję – jest sprzeczne z treścią Konwencji CMR i jest nieważne. (zgodnie z art. 41 ust. 1 Konwencji CMR klauzula, która pośrednio lub bezpośrednio narusza postanowienia Konwencji CMR jest nieważna).
Należy przy tym podkreślić, że nie tylko polskie brzmienie Konwencji CMR wskazuje, że umowa prorogacyjna nie wyłącza pozostałych jurysdykcji określonych w Konwencji CMR. Brzmienie Konwencji CMR zarówno w języku angielskim jak i w języku francuskim również jednoznacznie wskazuje, że ustalona przez strony jurysdykcja stanowi jedynie dodatkową jurysdykcję, która nie wyłącza jurysdykcji określonej w art. 31 ust. 1 pkt a) i b) Konwencji CMR. W wersji polskiej posłużono się określeniem „ponadto”, zaś angielskiej „and, in addition” (“In legal proceedings arising out of carriage under this Convention, the plaintiff may bring an action in any court or tribunal of a contracting country designated by agreement between the parties and, in addition, in the courts or tribunals od a country within those territory: (a) the defendant is ordinarily resident, or has his principal place of business, or the branch or agency through which the contract of carriage was made, or (b) the place where the goods where taken over by the carrier or the place designated for delivery is situated”). Zgodnie z brzmieniem art. 31 ust. 1 Konwencji CMR w wersji francuskiej powód również może wystąpić do sądu poza tym ustalonym porozumieniem (tj. wskazanych w art. 31 ust. 1 pkt. a) i b) Konwencji CMR).
Ustalona przez strony jurysdykcja, na gruncie Konwencji CMR nie stanowi jurysdykcji wyłącznej, a jedynie dodatkową jurysdykcję.
Jednakże pomimo jednoznacznej treści normy prawnej wynikającej z Konwencji CMR, pojawiają się stanowiska, że umowa prorogacyjna wyłącza możliwość wniesienia powództwa przed sądem innego państwa. Zdarza się nawet, że próbuje się tutaj stosować zasadaę wynikająca z Rozporządzenia zgodnie z którą umowa prorogacyjna jest źródłem jurysdykcji wyłącznej nie ma zastosowania do umów podlegających Konwencji CMR. Jednakże art. 31 Konwencji CMR ma charakter bezwzględny i nieuzasadnione jest określenie jurysdykcji na podstawie postanowień Rozporządzenia. Kwestię wzajemnego stosunku postanowień Rozporządzenia do Konwencji CMR rozstrzyga art. 71 Rozporządzenia, zgodnie z którym przepisy Rozporządzenia nie naruszają konwencji, których Państwa członkowskie są stronami i które w sprawach szczególnych regulują jurysdykcję, uznawanie lub wykonywanie orzeczeń. Tymczasem Konwencja CMR w sposób wyczerpująco reguluje kwestię jurysdykcji i nieuzasadnione jest stosowanie Rozporządzenia w ww. zakresie.
Katarzyna Matuszczak
aplikant radcowski