Ojciec Iwony M. pominął ją w testamencie i do spadku powołał swoją siostrę. Iwona M. wniosła o zasądzenie 50.000 zł od spadkobierczyni tytułem zachowku. W pozwie wskazała, że dochodzi tylko część należnego jej zachowku, gdyż nie zna wartości spadku. W toku postępowania sądowego ustalono, że w skład masy spadkowej po zmarłym ojcu wchodzi lokal mieszkalny oraz środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym.
Strony zawarły ugodę. Zgodnie z jej treścią pozwana zobowiązała się zapłacić na rzecz powódki kwotę w wysokości 35.000 zł tytułem zachowku. W ugodzie wskazano, że „ugodzona kwota wyczerpuje całość roszczeń dochodzonych w tej sprawie”.
Powódka ponownie złożyła pozew, w którym domagała się z od swojej ciotki U.Z. zapłaty 158.357,58 zł tytułem należnego zachowku po zmarłym ojcu. Wskazała, że dochodzi pozostałej części zachowku, która nie była objęta wcześniejszym postępowaniem. Pozwana wniosła o oddalenie powództwa z uwagi na powagę rzeczy ugodzonej.
Twierdziła, że podstawa faktyczna żądania jest identyczna z podstawą faktyczną we wcześniejszej sprawie, zakończonej ugodą. Sąd Okręgowy podzielił stanowisko pozwanej i oddalił powództwo. Argumentował, że w momencie zawarcia ugody powódka miała pełną wiedzę na temat wartości spadku. W związku z tym, bezzasadne jest twierdzenie, że zawarta ugoda dotyczyła tylko części zachowku.
Powódka złożyła apelację. Zarzuciła, że sąd I instancji nie ustalił zgodnego zamiaru stron oraz celu zawartej ugody. Powódka podniosła, że zawarta ugoda nie wyczerpywała w całości należnego jej zachowku. Sąd Apelacyjny przeprowadził dowód z zeznań świadków oraz przeanalizował treść ugody. W osnowie ugody wskazano, że wyczerpuje ona całość roszczeń dochodzonych w sprawie. Ponadto zwrócił uwagę, że we wcześniejszym pozwie powódka jednoznacznie zaznaczyła, że żądana kwota 50.000 zł stanowi część zachowku. Zachowek jest roszczeniem o zapłatę określonej kwoty pieniężnej. Jest świadczeniem podzielnym.
Można zatem dochodzić jego części i dochodzić zasądzenia niższej kwoty od tej, która jest należna. Jednakże uprawniony musi tą okoliczność wyraźnie wyartykułować w sposób zrozumiały dla sądu i osoby zobowiązanej. Słuchana w charakterze strony powódka podała, że przedmiotem zawartej ugody nie miała być całość zachowku, a jedynie jego część. Twierdziła, że zgodziła się na zapłatę kwoty niższej niż ta dochodzona pozwem, gdyż potrzebowała środki na organizację swojego wesela. Z kolei pozwana podała, że ugoda miała dotyczyć całego zachowku.
Sąd Apelacyjny podzielił zdanie powódki. Wskazał, że strony mogły objąć ugodą roszczenie, które nie było dochodzone pozwem. Jednakże treść przedmiotowej ugody oraz okoliczności jej zawarcia wskazują, że obejmowała ona jedynie część roszczenia o zachowek. Pozwana była świadoma, że dochodzona kwota 50.000 zł nie wyczerpywała całego zachowku. Strony w ugodzie postanowiły zakończyć spór jedynie co do części wierzytelności, czyniąc sobie wzajemne ustępstwa co do kwoty wskazanej w pozwie. Zawarcie ugody spowodowało wygaśnięcie roszczenia o zachowek jedynie w kwocie 50.000 zł.
Roszczenie dochodzone drugim pozwem nie zostało objęte zawartą ugodą. W związku z tym, nie ma podstaw do oddalenia powództwa z uwagi na powagę rzeczy ugodzonej. Ze względu na to, że zbadanie zasadności roszczenia wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i skierował sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd Okręgowy podzielając zgłoszony przez pozwaną zarzut rzeczy ugodzonej, oddalił bowiem wnioski dowodowe zgłaszane przez powódkę.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30.10.2014 r., sygn. akt I ACa 270/14
Katarzyna Matuszczak
aplikant radcowski