PRAWO PRACY: Zapewnienie kierowcy samochodu ciężarowego miejsca do spania w kabinie tego pojazdu podczas przewozów międzynarodowych nie jest zapewnieniem przez pracodawcę pracownikowi bezpłatnego noclegu, co stwarza po stronie pracodawcy obowiązek zwrotu kosztów noclegu (uchwała SN z dn. 12.06.2014 r., sygn. akt II PZP 1/14)
SN w składzie 7 sędziów po rozpoznaniu na rozprawie zagadnienia prawnego w dniu 12 czerwca 2014 r. podjął uchwałę, w której stanął na stanowisku, że pracodawca, zapewniający pracownikowi, będącemu kierowcą samochodu ciężarowego, podczas wykonywania przez niego przewozów na trasach międzynarodowych, odpowiednie miejsce do spania w kabinie tego pojazdu, nie wykonuje ciążącego na nim, na mocy § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. Nr 236, poz. 1991 ze zm.) (dalej: rozp. MP), które miało zastosowanie w rozpoznawanej sprawie, obowiązku zapewnienia bezpłatnego noclegu podczas podróży służbowej. A co za tym idzie powinien on zwrócić pracownikowi poniesione na ten cel koszty albo też zapłacić ryczałt (§ 9 ust. 1-3 rozp. MP).
Transport drogowy odgrywa w Polsce bardzo znaczącą rolę. Na tym tle zaczęły stopniowo narastać dyskusyjne zagadnienia, które najczęściej, choćby pośrednio, dotykają kwestii finansowych. Do niedawna problem tkwił nawet w samej definicji „podróży służbowej” zawodowego kierowcy. Jednakże po nowelizacji ustawy o czasie pracy kierowców z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2012 r., poz. 1155 ze zm.) wątpliwości, czy kierowca transportu międzynarodowego, odbywający podróże w ramach wykonywania umówionej pracy i na określonym w umowie obszarze zostały rozwiane. W konsekwencji ustawodawca przyjął, że do zwrotu kosztów związanych z podróżą służbową, będącej niczym innym jak wykonywaniem zadania służbowego na polecenie pracodawcy, polegającego na przewozie drogowym lub wyjeździe w celu przewozu drogowego poza miejscowość, gdzie znajduje się siedziba pracodawcy, należy stosować przepisy ustawy Kodeks pracy (art. 775 § 3-5) i co za tym idzie także rozp. MP (zmiana obowiązuje od 3 kwietnia 2010 r.).
Pracownikowi odbywającemu podróż służbową poza granicami naszego kraju oprócz wynagrodzenia zasadniczego przysługuje dieta, zwrot kosztów przejazdów i dojazdów, noclegów i innych wydatków (§ 2 rozp. MP). W tym świetle w odniesieniu do zawodowych kierowców dostrzeżono kolejne sporne zagadnienie, jakim jest zwrot wydatków za nocleg. Przepisy rozp. MP nakładają na pracodawcę obowiązek zwrotu kosztów noclegu w hotelu albo zapłatę ryczałtu, ewentualnie zapewnienia bezpłatnego noclegu. W przypadku przedsiębiorstw transportowych pracodawcy najczęściej stosowali tę trzecią możliwość, tj. zapewniali odpowiednie miejsce do spania w kabinie samochodu ciężarowego. Sąd Najwyższy swoją uwagę skupił jednak na trudności w ocenie, czy takie miejsce noclegowe charakteryzuje się odpowiednim stopniem wygody dla pracownika. W przedmiotowej uchwale uznał, że z przepisów rozp. MP wynika utożsamienie noclegu z usługą hotelarską, obejmującą nie tylko miejsce do spania, ale również możliwość korzystania z łazienki i kuchni. Jednocześnie SN stwierdził, że pracownik ma prawo wyboru do skorzystania w pierwszej kolejności z usług hotelu, a dopiero w przypadku nieprzedłożenia rachunku za hotel pracodawca może i musi zapłacić ryczałt, który jest oderwany od poniesionych kosztów, a zatem przysługuje także wówczas, gdy pracownik w rzeczywistości nie poniósł żadnych kosztów noclegu. Zapewnienie bezpłatnego noclegu stanowi ostatnią możliwość – ewentualność przy podróżach służbowych w świetle rozp. MP. W konsekwencji w uchwale czytamy, że miejsce do spania w kabinie pojazdu nie może być utożsamiane z usługą hotelarską i tym samym nie spełnia ono wymagań „bezpłatnego noclegu”, a jedynie stanowi miejsce, w którym pracownik-kierowca może wykorzystać przysługujący mu dobowy/dzienny odpoczynek.
Obecnie na polskim rynku funkcjonuje ogromna ilość przedsiębiorstw transportowych, które zapewniają wiele miejsc pracy. Wydaje się, że w świetle omawianej uchwały Sądu Najwyższego, co prawda zgodnej z dotychczasową linią orzecznictwa, część z nich może popaść w trudności finansowe. Konieczność zwrotu kosztów noclegu, których de facto pracownik-kierowca nie poniósł nie wydaje się społecznie i prawnie uzasadniona. W moim przekonaniu uchwała Sądu Najwyższego doprowadzi do odwrotnego od zamierzonego efektu. Zarówno ustawodawca w przepisach prawa pracy, jak i sądy, dokonując analiz konkretnych stanów faktycznych i wykładni tychże przepisów kierują się w pierwszej kolejności szczególną ochroną pracownika, będącego słabszą stroną stosunku pracy. Nie ma wątpliwości co do słuszności takiej motywacji, jednakże w tym konkretnym przypadku, dotyczącym kwestii podróży służbowej, Sąd Najwyższy przyjął nadmierną korzyść po stronie pracownika. Konsekwencją takiego stanu rzeczy może być upadek mniejszych przedsiębiorstw transportowych, które nie wytrzymają obciążenia zwrotu pracownikom kosztów noclegu, pomimo iż zapewnili w samochodach ciężarowych odpowiednie miejsca noclegowe, podczas gdy nie ma wątpliwości, że kierowcy nadal będą pozostawać w tych pojazdach na noc podczas międzynarodowych przewozów i w związku z nieponiesieniem kosztów za hotel będzie przysługiwać im ryczałt. W gruncie rzeczy Sąd Najwyższy przyznał pracownikom-kierowcom dodatkowy składnik wynagrodzenia, ale tym kontekście istnieje szansa, że pracodawcy przerzucą na kierowców ciężar zapłaty kosztów noclegu i po prostu obniżą ich dotychczasowe zarobki.
Na koniec należy dodać, że w świetle aktualnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz. U. poz. 167) zwrot kosztów noclegu podczas podroży zagranicznej przysługuje po przedłożeniu rachunku, niekoniecznie hotelowego (§ 16). SN odniósł się do tej kwestii w swej uchwale, mimo że to rozp. MP z 2002 r. miało zastosowanie w sprawie, i przyjął że chodzi o nocleg w obiekcie świadczącym usługi hotelarskie, tak jak to ustawodawca określił wprost w odniesieniu do podróży krajowych (§ 8), w związku z czym stanowisko SN ws. zwrotu kosztów noclegu pozostaje co do zasady aktualne także w świetle aktualnie obowiązujących przepisów.
Natalia Klupś /-prawnik-/